زنان سالمند باید در برنامه‌ریزی اجتماعی و اقتصادی دیده شوند
استادیار پژوهشگری دانشگاه علامه طباطبائی با بیان اینکه جمعیت کشور به سمت سالمندی می‌رود و تعداد زنان سالمند بیشتر است، گفت: زنان سالمند قشری هستند که صدایشان شنیده نمی‌شود، معضلات آنها دیده نمی‌شود و در لایه‌های زیر اجتماع پنهان هستند بنابراین حتما باید در برنامه‌ریزی‌های اجتماعی و اقتصادی مورد توجه قرار گیرند.
به گزارش عطنا، «اولین همایش ملی مسائل اجتماعی زنان» به همت دانشگاه علامه طباطبائی با همکاری دیگر دانشگاه‌های علوم انسانی کشور و مراکز تخصصی مطالعات زنان با حضور جمعی از استادان و دانشجویان متخصص حوزه مطالعات زنان دوشنبه، ۱۰ اردیبهشت‌ماه و سه‌شنبه، ۱۱ اردیبهشت‌ماه در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.
محمود مشفق، استادیار جمعیت‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی در پنل اول این همایش مقاله خود را با عنوان «زنانه شدن سالمندی جمعیت در ایران: سطح، روند و الزامات سیاستی» که با همکاری قدرت مردادی‌ثانی، دانش‌آموخته کارشناس ارشد جمعیت‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی و عاطفه سولفالچیان، دانشجوی کارشناس ارشد جمعیت‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی نوشته بود، ارائه داد.
مشفق در ابتدا با بیان اینکه مفهوم سالمندی با مفهوم بیولوژیک سالمندی و جامعه‌شناسی سالمندی کاملا متفاوت است و یک مفهوم کمی است، گفت: زمانی در مورد سالمندی جعمیت صحبت می‌کنیم نسبت جمعیت ۶۵ سال به کل جمعیت به تدریج افزایش پیدا می‌کند، ما آستانه‌های جمعیتی داریم، آستانه‌های که بتوانیم بگویم جمعیت سالمند شده، بدین صورت است که اگر بیش از ۸ درصد جمعیت کشوری افراد بالای ۶۵ سال باشند و افراد زیر ۲۵ سالش کمتر از ۵ درصد باشد می‌گویم جمعیت وارد مرحله سالمندی جمعیت شده است.
استادیار جمعیت‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی افزود: کشورها سه مرحله ایجین سوسایتی یعنی جامعه در حال سالخورده شدن، ایج سوسایتی یعنی جامعه سالخورده شده و هایپر ایج سوسایتی یعنی جامعه فوق سالخورده را طی می‌کنند، در حالتی که ۸ درصد تا ۱۴ درصد جمعیت کشور بالای ۶۵ سال باشد در مرحله aging society هستیم و زمانی که از ۱۴ درصد افزایش پیدا می‌کند این کشور در مرحله aged society یا همان سالمندی قرار دارد، اگر بالای ۲۱ درصد جمعیت به ۶۵ درصد برسد جامعه hyper-aged society یا جامعه فوق سالمند نامید می‌شود.
وی با بیان اینکه سالمندی به سه دلیل در جامعه رخ می‌دهد، اظهار کرد: اول به دلیلی کاهش نرخ باوری در جامعه است که در ایران این را تجربه کردیم، دلیل دیگر افزایش شاخص امید به زندگی است و این شاخص باعث می‌شود که افرادی بیشتری در سنین ۶۵ سال به بالا وجود داشته باشند و دلیل سوم حضور نسل‌های انفجار موالید در سنین سالمندی است، انفجار موالید در این بین سال‌های ۵۵ تا ۶۰ اتفاق افتاد و زمانی اینها از انفجار موالید وارد سالمندی می‌شوند انفجار سالمندی رخ می‌دهد.
مشفق با اشاره به مفهوم زنانه شدن سالمندی و اینکه چرا زنانه شدن سالمندی اتفاق می‌افتد؟، بیان کرد: به دو دلیل زنان شدن سالمندی اتفاق می‌افتد دلیل اول اینکه طول عمر و امید به زندگی زنان از مردان بیشتر است، جمعیت‌شناسان اثبات کردند که زنان بین ۴ الی ۶ سال زنان از مردان عمر بیشتری دارند، دلیل دوم اتفاقی است که در زمان ازدواج رخ می‌دهد در زمان ازدواج به طور متوسط سن مردان از زنان به طور متوسط بین ۴ الی ۶ سال بیشتر است و در نتیجه زمانی که این اتفاق می‌افتد بین ۱۲ الی ۱۵ سالمندی در سنین بیوگی یا بی‌شوهری به سر می‌برند این عوامل باعث می‌شود نسبت زنان به مردان بیشتری در سن سالمندی حضور داشته باشند.
او اضافه کرد: زنان شدن سالمندی باعث می‌شود که بسیاری از زنان در سالمندی به تنهایی زندگی کنند، تنها زندگی کردن نتایج زنانه شدن سالمندی است، خیلی از اینها به جهت بالا بودن سن شوهران و مراقبت از آنها درگیر مشکلات زیادی در زمینه جسمانی و اجتماعی هستند و زنانی که به صورت تنهایی زندگی می‌کنند ممکن است مورد اغفال و سوء استفاده و سایر مشکلات اجتماعی مواجهه شود.
استادیار جمعیت‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی ادامه داد: خیلی از این زنان به جهت ضعف جسمانی و ذهنی از دسترسی به خدمات رفاهی شهری محروم شوند و یا اصلا ندادند کجا و چگونه به این خدمات دست پیدا کنند، بنابراین در بحث سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی سالمندی جمعیت ما حتما باید به این مسئله توجه کنیم.
وی درباره یافته‌های پژوهش حاضر گفت: ما در این پژوهش توزیع درصدی جمعیت را برحسب تاهل در سن ۶۰ به بالا را بررسی کردیم که مردان بی‌همسر به دلیل فوت همسر در سنین ۷.۹ درصد بودند، در سنین بالای ۶۵ سال ۱۰.۲ درصد بودند در صورتی که زنان بی‌همسر در سنین بالای ۶۰ به دلیل فوت همسر ۴۷.۲ درصد و زنان بالای ۶۵ سال ۵۶.۵ درصد این نسبت به خوبی نشان می‌دهد بخشی عظیمی از زنان در این سنین همسران خود را از دست می‌دهند.
مشفق بررسی از نظر درصد انواع خانوار براساس بعد خانوار نیز بیان کرد: درصد زنان بالای ۶۰ و بالای ۶۵ سال را مسئله که اینجا وجود دارد که خانوارهای بالای ۶۰ سال ۲۱ درصد بوده است در حالی که در بین زنان ۶۱ درصد بود، درصد زنان تک خانوار در سن بالای ۶۵ سال ۲۶ درصد بود و در زنان بالای ۶۵ سال حدود ۶۸ درصد بوده است، بنابراین آمارها نشان می‌دهد که بحث تنهایی و بیوگی برای سنین بالای زنان اتفاق می‌افتد.
وی ادامه داد: پیش‌بینی خود را تا سال ۱۴۰۵ ادامه دادیم در حالی که رشد جمعیتی ایران در سال‌های آینده به سطح خیلی پایین کاهش پیدا می‌کند اما رشد بالای ۶۰ سال خیلی افزایش می‌یابد و این رشد در بین سن ۷۵ الی ۸۵ خیلی بیشتر است، اکنون رشد جمعیت ایران ۱.۳ درصد است، در سال‌های آینده این درصد به زیر یک درصد کاهش می‌یابد اما رشد بالای ۶۰ سال رشدش ۴ درصد است یعنی چهار برابر بیشتر است و این رشد در سنین بالای ۶۰ سال تا سال ۱۴۰۵ به بالای ۶ درصد می‌رسد.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی اضافه کرد: زمانی که این درصدهای را به تفکیک جنس مرد و زن محاسبه کنیم، رشد زنان بیشتر از مردان است، هر چه از نظر زمانی جلوتر می‌رویم نسبت جنسی کاهش پیدا می‌کند، مثلا بالای ۸۰ سال در سال ۱۴۰۵ می‌رسد به ۷۶ مرد در مقابل۱۰۰ زن یا در سنین بالای ۷۵ سال ۸۸ مرد در مقابل۱۰۰ زن وجود دارد، بنابراین آمارها نشان می‌دهد هر چقد متوسط عمر افزایش پیدا می‌کند نسبت زنان به مردان افزایش می‌یابد.
مشفق با بیان اینکه بررسی شاخص معتدد جمعیتی نشانگر آن است که کشور ما با مسئله سالمندی جمعیتی در سال‌های آینده روبه‌رو هستیم، گفت: باید در خصوص سالمندی جمعیتی برنامه‌ریزی مسائل جمیعتی را مورد توجه قرار دهیم، بنابراین بیوگی، تنهایی و آسیب‌هایی که زنان با آن مواجه هستند حتما مورد توجه قرار بگیرند.
محمود مشفق، استادیار جمعیت‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی در پایان اظهار کرد: زنان سالمند قشری هستند که صدایشان شنیده نمی‌شود، معضلات آنها دیده نمی‌شود، این در لایه‌های زیر اجتماع پنهان هستند و بنابراین باید در برنامه‌ریزی‌های جمعیتی اقتصادی-اجتماعی حتما مورد توجه قرار گیرند.